“שטייט די וואך אין פסוק: אלה מסעי בני ישראל אשר יצאו מארץ מצרים לצבאתם ביד משה ואהרן” (במדבר ל”ג א’).

די פסוק מאך דא א סך הכל פון אלע נסיעות פון די אידן. און אזוי ווי אין א סאך פלעצער, ווען מען גלייכט צו וואס עס שטייט אין איין פלאץ צו וואס עס שטייט אין אנדערע פלעצער (וועגן די זעלבע זאך) אין די תורה, שטימט עס בכלל נישט, די זעלבע איז דא, די סדר המסעות פון דא שטימט נישט מיט די סדר המסעות וואס ווערן דערמאנט ביז אהער.

אין פרשת חוקת (במדבר כ”א י”א) שטייט: “ויחנו בעיי העברים וכו’ משם נסעו ויחנו בנחל זרד”, אין די וואך שטייט (ל”ג, מ”ג-מ”ד): “ויחנו בעיי העברים וכו’ ויסעו מעיים ויחנו בדיבן גד”; דאס הייסט מיר האבן צוויי גירסאות וואו די אידן זענען געפארן נאך עיי העברים, און אזוי איז דא א סאך.

פארשטייט זיך אז די מפרשים געבן זיך אן עצה און פארוואנדלען די אלע פלעצער אין איין פלאץ מיט אפאר נעמען, און אפילו אויב מיר זאלן אננעמען אז עס איז אמת (א געדאנק וואס לייגט זיך סתם אזוי נישט אויפן שכל), צו וואס דארף די תורה אונז פארדרייען א קאפ מיט אנדערע נעמען פארן זעלבען פלאץ, ווען אין די זעלבע צייט קען עס זיין שיין מסודר, קלאר און גוט אראפגעשריבן ווי עס פאסט זיך פאר א ספר וואס דער דער בורא עולם האט געשריבען.

און לאמיר זעהן ווי אזוי חז”ל גיבן זיך א עצה מיט די פראבלעמען, אין פרשת בשלח (שמות ט”ו כ”ב) שטייט: “ויסע משה את ישראל מים סוף אל מדבר שור וכו’ ויבאו מרתה וכו’ על כן קרא שמה מרה”, דהיינו אז פון ים סוף זענען זיי געפארן קיין מדבר שור, און פון דארט קיין מרה, און די וואך שטייט (במדבר ל”ג ח’): ויעברו בתוך הים המדברה וילכו דרך שלשת ימים במדבר איתם ויחנו במרה”, דהיינו אז פון ים סוף זענען זיי געפארן קיין מדבר איתם און פון דארט קיין מרה. איז דער אבן עזרא (שמות ט”ו כ”ב) און אזוי אויך דער רד”ק (שופטים י”א ט”ז) שרייבן אז מדבר שור איז מדבר איתם; און אין מדרש (שמות רבה פרשה כ”ד) שטייט: “(היות) מיר טרעפן נישט און ערגעץ קיין פלאץ וואס הייסט מדבר שור, נאר וואס איז מדבר שור? מדבר שור איז מדבר כוב [זעהט אויס אז דאס איז געווען א באקאנטער פלאץ בזמן חז”ל]”, און די מדרש זאגט דארט אפאר טעמים פארוואס די תורה רופט עס אהן מדבר שור. וואס מיר זעהן פון דעם מדרש איז, אז חז”ל, ווען זיי האבן געטראפען א פסוק וואס שטימט נישט מיטן מציאות, האבן זיי נישט קיין שום פראבלעם צו זאגן אז עס א אנדערע פלאץ אהן די מינדעסטע ראיה צו זייערע ווערטער.

נאך א פלאץ וואו מיר טרעפען דאס אז חז”ל טוהן וואס זיי ווילן מיט נעמען, מאכן פון אפאר פלעצער איין פלאץ און פון אפאר מענטשען איין מענטש, איז אין מסכת שבת פ”ט ע”א: “אמר ר’ יוסי בר’ חנינא די פלאץ וואו די אידן האבן באקומען די תורה האט פינף נעמען, מדבר צין – ווייל דארטן זענען די אידן נצטווה געווארן מיט די תורה און מצוות (צין איז א לשון ‘ציווי’), מדבר קדש – ווייל דארטן זענען די אידן געהייליגט געווארן, מדבר קדמות – ווייל דארטן איז געגעבן געווארן די תורה וואס איז געשריבן געווארען נאך פאר די וועלט, מדבר פארן – ווייל דארטן האבן זיך די אידן געמער’ט, מדבר סיני – ווייל דארטן איז אראפגעקומען א שנאה צו די אומות העולם, און די נאמען פונעם פלאץ איז חורב”. דאס איז ממש דאס וואס מיר האבן שוין דערמאנט כמה פעמים, חז”ל נעמען אפאר מענטשען אפאר פלעצער און מאכן פון אלעס איין גרויסע קוגל. (ועיין מה שכתבנו בפרשת מקץ, דאס זעלבע טוהן זיי מיט די פייגלעך, ווי מיר האבן געשריבן אין פרשת שמיני מאכן פון אפאר מינים איינס, און דאס זעלבע דערקלערן זיי די צייט אין יאר וואס מען זאמעלט איין די פירות (עונת האסיף) אלס די זעלבע ווי די צייט פון שניידן (עונת הקציר), ווי דערמאנט אין פרשת בהר). און תוספות אין שבת (פ”ט ע”א ד”ה מדבר צין) פרעגט שוין, “אז על כורחך מוז זיין אז מדבר צין איז נישט מדבר פארן”, אלא מאי וואס זאגט די גמרא? פראבירט די ר”י צוזאגן אז אלעס איז איין גרויסע מדבר, אבער תוספות אליין איז נישט צופרידן מיט דעם, ווייל מדבר קדמות (וואס ווערט דערמאנט אין דברים ב’ כ”ו) איז דאך געווען אויף מזרח זייט פון א”י און ווי אזוי קען זיין אז מדבר קדמות איז מדבר סיני, און תוספות בלייבט מיט די קשיא.

און יעצט שטעלט זיך די עיקר קשיא: וואס האט בכלל אויסגעפעהלט פאר די תורה אויסצורעכנען די אלע פלעצער וואו די אידן זענען געווען, וואס לערנען מיר זיך פון דעם? און די זעלבע שאלה פרעגט זיך אויך, מער בכלליות, אויף אלע מעשיות וואס ווערן דערמאנט אין די תורה וואס מיר לערנען זיך גארנישט פון דעם.

איז דער רמב”ם רעדט פון דעם שאלה אין מורה נבוכים (חלק שלישי פרק נ’) וזה לשונו: “אלו הספורים אשר בספר תורה, אשר יחשבו רבים שאין תועלת בזכרם וכו’ דע כי כל סיפור שתמצאהו כתוב בתורה הוא לתועלת הכרחית בתורה וכו’ זכר המסעות יראה מפשוטו של ענין שזכר מה שאין תועלת בו כלל וכו’ ומקום הצורך אליו גדול מאוד, מפני שכל המופתים אינם אמיתיים רק מי שראם וכו’ ואפשר שיכזיבם השומע וכו’ וכאשר ידע השם יתעלה שאפשר לפקפק באלו המופתים בעתיד וכו’ ומפני זה הסיר המחשבות ההם כולם, וחזק עיניני אלו המופתים כולם בבאור המסעות ההם שיראו אותם הבאים וידעו גודל המופת”. דהיינו, לויטען רמב”ם, דאס וואס די תורה פארציילט אזוי פונקטליך אלע מעשיות וואס די אידן זענען אדורך, און דערציילט אונז אזוי פונקטליך אלע פלעצער וואו די אידן זענען געווען, איז בכדאי אז איינער וואס וועט ליינען אין די תורה די אלע אותות און מופתים וואס זענען געשעהן פאר די אידן אין מדבר, ווי די מן, די באר וואסער, דאס אז זייערע קליידער זענען נישט קאליע געווארן אפילו זיי זענען עס געגאנגען פאר פערציג יאר אהן טוישן, וכדומה, איז דורך דעם וואס מען וועט זעהן אין די תורה אזא פונקטליכע רשימה פון אלע פלעצער וואו זיי זענען געווען, וועט מען גלייבן אז די זאכן האבן טאקע פאסירט.

די ווערטער (פונעם רמב”ם) זענען ממש אומפארשטענדליך: ווייל ממה נפשך, וועט עס ליינען איינער וואס גלייבט אין די תורה, צו וואס פעהלט אויס די גאנצע הוכחה, ער גלייבט דאך בשלימות אין יעדעס ווארט, עס פעהלט נישט אויס מער ווי איין ווארט פונעם בורא עולם, ווי ער זאגט אז ער האט ארויסגענומען די אידן פון מצרים, און אז ער האט זיי דורכגעפירט דעם מדבר בדרך נס, און א מאמין וועט עס גלייבן. מאידך אויב דער וואס ליינט די תורה האט ספיקות און די אמת’דיגקייט פון די תורה, וואס העלפט שרייבן פונקטליכע מקומות וואו זיי זענען געווען?  אויב גלייבט ער נישט די תורה וועט ער דאס אויך נישט גלייבן, און מען קען אויף דעם פונקט אזוי זאגן אז דאס האט דער שרייבער ערפינדען, ווי דער סדר פון שרייבער’ס וואס שרייבן מעשיות שלא היו, צו שרייבן נעמען פון פלעצער.

און וויסן זאלסטו אז מיט די שאלה, אז עס שטייט אין די תורה זאכן וואס לערנען אונז גארנישט, מוטשען זיך שוין חז”ל אין מסכת סנהדרין (דף צ”ט ע”ב): “מנשה בן חזקיה איז געזיצען און געדרשנ’ט בדברים של דופי, ער האט געזאגט: משה רבינו האט דען נישט געטראפן עפעס בעסער צו שרייבן נאר ‘ואחות לוטן תמנע ותמנע היתה פלגש לאליפז’ [די שוועסטער פון לוטן איז געווען תמנע, און תמנע איז געווען די פילגש פון אליפז] און אזוי אויך ‘וילך ראובן בימי קציר חטים וימצא דודאים בשדה’ [ראובן איז ארויסגעגאנגען אין פעלד אין די צייט וואס מען שניידט ווייץ און ער האט געטראפן דודאים]?” און רש”י איז מסביר וואס הייסט דברים של דופי: “זאכן וואס פעהלן נישט אויס צו זאגן, און זאגן אונז גארנישט, און ער האט חוזק געמאכט און געזאגט אז משה האט עס געשריבן פאר גארנישט”. און וואס ענטפערן אונז חז”ל אויף דעם, פארוואס דארפן מיר וויסן אז די שוועסטער פון לוטן האט געהייסן תמנע? זאגט די גמרא “ווייל תמנע איז געווען א טאכטער פון קעניג’ן, און זי האט זיך געוואלט מגייר זיין, איז זי געקומען צו אברהם און יצחק און זיי האבן איר נישט געוואלט אננעמען, איז זי געגאנגען ווערן א פילגש (א פילגש איז א דינסט, וואס מען נוצט אויך פאר א ווייב) פאר אליפז, און פון איר איז ארויסגעקומען עמלק וואס האט מצער געווען די אידן, פרעגט די גמרא מאי טעמא (פארוואס זענען די אידן נענש געווארן דורך עמלק א זוהן פון תמנע)? ווייל מען וואלט איר ווען יא געדארפט מקבל זיין”. קומט אויס פון די גמרא אז די גאנצע סיבה פארוואס די תורה זאגט אונז “ואחות לוטן תמנע” איז אונז צו לערנען דורך א גאנצע קאמפליצירטע מעשה (וואס איז אגב געבויעט אויף לופט…) אז מען זאל מקרב זיין גרים וואס קומען זיך מגייר זיין! יעצט חוץ מזה וואס די גאנצע מעשה שטייט נישט אין די תורה, און מען זעהט עס נאר דורך אויפבויען גאנצע בנינים וואס שטייען בכלל נישט, עס איז מער תורה שבע”פ ווי בכתב, אבער אפילו אזוי, פארוואס קען נישט די תורה שרייבן אפען “איינער וואס וויל זיך קומען מגייר זיין זאלסטו אים מקבל זיין און נישט מרחק זיין”?.

נא, נאך אזאלכע קושיות מיט אזאלכע שוואכע תירוצים זענען טאקע דא פון די מפרשים וואס זענען נישט צופרידן פון די ‘תירוצים’ וואס די גמרא ברענגט, ווייל נאך אלעם בלייבן די קשיות פונקט [און נאך שווערער] ווי פריער, זענען זיי געגאנגען טענה’ן א פרישע טענה, ‘מען קען נישט לערנען די תורה כפשוטו’ [דהיינו נישט אז עס איז אויך דא נאך א פשט, נאר די פשוטע פשט עקזסטירט בכלל נישט], און  ווי עס שטייט אין שו”ת ציץ אליעזר (חלק ט”ז סימן ל”ז) און נאמען פונעם חת”ם סופר: “דאס וואס חז”ל זאגן ‘כל האוחז ספר תורה ערום נקבר ערום’ [איינער וואס כאפט אהן א ספר תורה נאקעט’דיג ווערט באגראבן נאקעט’דיג] מיינט, אז איינער וואס מיינט אז די תורה איז נאקעט’דיג, דהיינו אז מען קען פארשטיין די פשוטע פשט אהן קיין לבוש, ‘אפילו אחות לוטן תמנע’, וועט באגראבן ווערן נאקעט’דיג, ווייל אלעס איז סודות התורה, עס איז נאר מלובש”. דהיינו ווען די תירוצים פון די מפרשים לייגן זיך שוין נישט אויפן שכל, טרעפט מען גלייך אויס ‘באהאלטנע סודות’, און וואגן זאל זיך איינער צו זאגן אז די תורה איז כפשוטו…, עס איז א דבר פשוט אז ווען מען פאלט אריין אין ‘עולם הסוד’ [אין די וועלט פון סודות התורה] קען מען שוין נאכדעם אויפקומען מיט אלע מיני המצאות און מאדנע אויפטרעפן און גוזמאות, און ווער עס וויל נאר קען קומען און אויפטרעפן כל מיני המצאות שלא מעלמא הדין.

למשל, דער רמב”ן אן די הקדמה צו זיין ספר שרייבט: “נאך האבן מיר בקבלה, אז די גאנצע תורה איז פול מיט די נעמען פון הקב”ה”. און ענליך שרייבט אויך דער מהרש”א (ברכות כ”א ע”א): “עס שטייט אין פסוק: כי שם ה’ אקרא הבו גודל לאלוהינו [ווען איך זאג דעם נאמען פון באשעפער גיבטס גרויסקייט פאר אונזער גאט], דאס מיינט, ווען איך ליין אין די תורה, וואס איז פול מיט נעמען פון באשעפער, ווי עס שטייט אין די מדרשים”. און אזוי איז דא טויזענטער דוגמאות, ווי ווען מען קען זיך נישט קיין עצה געבן מיט די שווערקייטן און קשיות אויף די תורה, שלעפט מען ארויס די טענה “סודות התורה”, און פון דעם ביז זאגן אז “הסתכל באורייתא וברא עלמא” [דער רבוש”ע האט אריינגעקוקט אין די תורה און באשאפען די וועלט (וואס די תורה איז פול מיט סייענטיפישע טעותים)]} איז שוין א קורצע וועג.

זעהסטו דאך ווי אונזערע רבי’ס און מפרשים קען נישט איינזעצן די פסוקים אויף א נארמאלע וועג, עפעס וואס מען קען פארשטיין מיט’ן גראדען שכל, דערווייטערט מען די שכל און הבנה צום עולם הנסתר. און פון וואס איז די עולם הסוד אזוי באהאלטן? פון פשוט קענען נאכגיין און חוקר זיין אויף א נארמאלע פארשטענדליכע וועג. און ווי דער אבן עזרא שרייבט (בראשית כ”ה ל”ד): “(אויף עפעס וואס שטומט נישט אין פסוק) און שטופ מיר נישט אפ מיטן שטעקן פון דרוש, און וועסט זאגן אז עס איז דא אין דעם א סוד”, און דאס איז די יסוד פון די וואס זענען עוסק אין סודות און אין קבלה, אז אלע זייערע ווערטער זענען העכערע זאכן וואס מען קען נישט אפפרעגן מיט קיין שכל’דיגע טענות (איי אויב נישט מיט שכל ווי אזוי קען מען דן זיין אין א ענין?)  אויף אזאלכע זאכן זאג מיר אונז, יעדער וואס וויל זאגן ליגנט אדער זאגן זאכן וואס לייגן זיך נישט אויפן שכל, זאגט גלייך אז עס איז ‘על פי סוד’, יעצט קען מען שוין טוהן וואס מען וויל, מתיר זיין און אסר’ן ווי אזוי עס גלוסט דיר, און וועסט נאך קענען דערשרעקן מיט דעם די נערנים וואס וועלן דיר גלייבן.

דבר דעת אמת

0